“Party in zoh hlah minung in zoh,” timi hi Chinmi caah cun a dik lo ngaimi ruahnak a si, tu caan te ahhin cun. Party le national politics hi kan herh lio caan a te a si.
A caan le thil sining nih a pek cang tikah Chinmi aiawh in Pinlung tonpumhnak ah ram ukbawi le hruaitu hna an rak kal ve. Anmah sining he ai tlak i an miphun caah a tthabik tiah an ruahning in biakhiahnak an rak tuah.
Chinmi tonpumhnak zong Falam ah an rak tuah tthan i mah le khua le peng cio te aa rak ukmi hna kha ram pakhat, miphun pakhat le zauk phung a hmangmi kan sinak tuanbia an rak ttial tti tthan. Cu ram le miphun nih kha lio nakin atu caan thengte ah hruaitu ttha a herhdeuh.
Zei ram le miphun hmanh nih an phutmi, an co tlak a simi hruaitu ttha hi a zungzal in an ngei kho lo. An miphun ah harnak le ral a chuah tik ko ahhin hruaitu ttha le hruaitu ttha lo hi an lang tawn, i hruaitu ttha kha tihal in an hal tawn.
Pinglung hnatlak ning in ramkomh bu Kawlram a sertu miphun ah Chinmi kan i tel ve nain Kawl phun ttanh le biaknak humzualnak lungput ngeimi hna nih nawlngeihnak le hriamnam hmang in ramkomh bu chungtel hna nih kan co hnga ding vialte an kan phih i an kan chuh dih.
Kum sawmruk leng hi miphun le minung pakhat a sinak le a ngeihmi nuhrinnak i covo a simi ramrian, zumhnak, nunphung le caholh, mah tein mah kong bia i khiah khawhnak tibantuk vialte cu phung um lo in a phih dih. Zei bantuk bu hmanh an ser kho lo. Miphun min pu in zeihmanh tuah onh a rak si lo.
Phunghram thar (2008) hi uktu ralkap cozah nih anmah caah an i sermi phunghram, Kawlmi hmanh nih an cohlan khawh lomi a si. Cucaah 2010 i democracy ning cozah thimnak timi kha Aung San Suu Kyi le a party NLD cu an rak lut duh lo. Kum hnih deng hnu ah an lungfim i an i paih tthan.
2015 ah rampi huap in teinak an rak hmuh i 2008 phunghram nih a onhmi phung chung ah a cawlcangh khawhnak hmun paoh ah a cawlcang. Phughrampi a remh kho ding a si hlei lo nain remh khawh nakding a lam kawl khawhnak cu Parliament ah a si tiah a cohlan i a lut.
Kum hrabu paruk leng tlaihhrem le phih a rak tongmi tlangmi hna, a bikin Chinmi hna zong 2008 phunghrampi fehter a si hlan cu kan miphun min in zei bu le party hmanh ser i kan miphun kong le ramrian chimrel le aupi khawh a rak si lo. Cu phunghram ning cun miphun hna nih anmah le miphun min cio in a phungmen ramrian ttuan khawhnak a onh i party an dirh cio hna.
Nain Rakhine te hna ah an miphun party teinak a hmu nain Prime Minister cu chim lo, zei tuahnak nawl hmanh a pe hna lo. A voihnihnak Pinlung tonpumhnak cu 2015 thimnak teitu NLD cozah nih an tuah tikah Aung San Suu Kyi nih tlangmi hna cu nanmah tein, cun miphun a aiawhtu bu / party le minung nan i tel kho a rak ti.
A sullam cu na miphun min le aiawh in thlennak chung ah hun i tel ve, ti khi a si ko. Cu lio ah Chinram cu NLD nih a tei i Chin Miphun aiawh in A voihnihnak Pinglung an kai kho lo, Chinmi si lo in NLD an si caah a si.
Atu caan hi Chinmi hna nih cu hlan nakin hruaitu ttha kan herhbik caan a si. Miphun min in hruainak, rianttuannak, i funtom khawh caan le i dirkamh caan; nan cawl khawh cun cawl tuah u tiah caan a on lio te a si.
Mah nih a chim duhmi cu kan miphun, kan ram, kan biaknak le nunphung ah a hram thlak lomi parties le miphun sin ah zeiti kan i tel zong ah, zeitluk kan va tam zong ah, zeitluk kan fim i thil kan ti khawh zong ah kan miphun le ram kan aiawh kho lo. Cu a si caah Chin miphun, ram le biaknak ah a hram bunhmi policies le national party politics ah i funtom in miphun a hruai khomi institution ser le Chinmi ramrian (politics) dirpi le aiawh hi a biapimi le a herhmi a si cang.
“Party in zoh hlah minung in zoh,” timi hi Chinmi caah cun a dik lo ngaimi ruahnak a si, tu caan te ahhin cun. Party le national politics hi kan herh lio caan a te a si. Mah cu caan theng ah cun hruaitu ttha le mi ralttha kha kan herh fawn hna. Cu bantuk caan theng te ah cun hruaitu ttha le hruaitu ttha lo cu tuu le meheh bang an i tthen tawn.
Suu Kyi nih party zoh hlah u, a minung in zoh u tiah a rak chim i tlangmi pawl nih cucu kan hman sual tikah a poi ngaimi a si. A minung in kan zoh a si ahcun Party le national politics tuah lo in independent in an i cuh dih awk khi a si ko hnga.
Party cu hruaitu a ngei, hruainak phungphai a ngei, policies le hmuitinh a ngei. Ramrian ah zei party hmanh nih an party sungh ding an duh lo. An party caah a tthabik minung kha hruaitu ah an thim phung a si, i an aiawh ding ah biaral an doter, thimnak an cuhter phung a si.
Cu ti voi hnihthum an sungh a si ahcun i thlen phung a si, rian chuahtak phung a si, party in chuah lo in. Minung in zoh ti cu Chinmi national politics ah a palhmi lam a si. Kan duh le kan itinhmi Federal hmuitinh a kan nganhter khomi lampial a sialtu a si. Cucu miphun dang le party nganmi hna nih hlenthawinak le tthencheunak taktik a si.
Chinmi zong ah 1990 hrawng thimnak ah Independent in a rak dirmi pawl hi nihin ah miphun a hruaitu taktak an si hna lo. Ram leng an chuah hnu zong ah miphun ca rianttuannak ah cun an i tel len cio hna nain biakhiahnak a tuahtu a siloah cu rianttuannak a hruaitu dirhmun ah an um lo ti tluk a si.
Nihin i independent in a dirmi hna zong miphun a hruai khomi an si lo ruang, party a funtom in hruai khawh lo hmanh ah hmuitinh aa khatmi hna lungrualnak i tel kho lo in aa pheomi an si ti hi al a har ngai lai. Ram hruainak System le phunghram ruang ah ti lo Independent in aa cuhmi pawl hi zei ram hmanh ah hruaitu ttha a si thaimi hi an um huaha lo.
“Chinmi cu hohmanh nih pen ballomi, ram ukbawi uknak in a khua le a peng in aa rak ukmi kan si,” tiah kan tuanbia kan i chal. Cu a khua le a peng hrawng uknak kha a za ti lo, i miphun le ram pakhat kan si bantuk hi ram le miphun hi a hruai i a kilveng khomi miralttha le hruaitu ttha kan herh cang hna.
Mah cu hruaitu cu na si maw si lo? Si na duh maw duh lo? “Nangmah nih kan hruai ko,” tiah hruaitu an i thim hi tuanbia ah a um lo tluk a si, i hruaitu nih cun zohchunhtlak (exemples) he an nung i ruahchannak kha mi an pe i hmawng kha an tthiam tawn tikah hruaitu ah cohlan an si tawn.
Ralpi a dihka ah Mirang nih Aung San cu “Deputy Inspector General of the Burma Army” Rank kan in pek lai an rak ti, asinain Aung San nih a duh lo. Political Leader si tu a rak i thim.
Amah thattu U Saw, ralpi hlan i mirang tang ah Prime minister a rak ttuanmi he an idannak cu mirang nih Prime Minister pek ding in an rak timh tuah rih, nain mirang siangpahrang pennak tang i Prime minister ttuan kha Aung San lung ah a rak um lo i Independence tling a rak duh kong kha Attlee he an iton i a tlun pah Delhi, India ah a rak chim. “Zeibantuk lam paoh in kan lak lai, i a tthabik kan i ruahchan ko, asinain a chiabik caah timh cia kan si,” a rak ti.
Aung San cu mirang siangpahrang penmi tang i Rank sangsang kha a mit a rak thi lo. A ram le miphun nih an pekmi le an khinhmi Rank a si lo. A ram le miphun nih anmah kong anmah tein biakhiahnak nawl, a chiat pek a tthat pek ah anmah nawl si ding a rak duh. Thanchonak le khuasaktintuknak hi a rak ruat tuk ve ko nain cu mahte khuakhan lairelnak le independence kan hmuh ahcun kanmah tein kan ituah kho lai ti kha a rak ifiang tuk.
Minister le MP hrawng le Prime minister hmanh hi Aung San nih a zaa a rak ti lo. Mah bantuk sinak kha rak duh sehlaw, Independence a hmu colh lai lo. Mi chungkhar ah ibenh nuin inndang ka chuak lai ti hal khawh a si lo ti kha aa rak fiang tuk.
Cu bantuk cun Aung San a upattu hna, a ram le miphun a dawmi hna nih cun i cawn in mahte khuakhan lairelnak caah miphun dang biaknak, nunphun le ram i a hrambunhmi party le uknak tang ah si lo in kan biaknak, kan nunphung le miphun ah a hram thlakmi Chinmi parties ah ttha-tthip-tthep tein i funtom le hruainak ah itel hi atu kan caan chung ah a biapi tuk hringhran ko.
Cuti kan ifumtom le kan miphun min tein hmai kan nawr lawng ah Fededral kong kan iceih kho ve lai. Cu hlan nakin tulio caan thengte ahhin kan miphun nih hruaitu ttha kan herhbik caan a si. Cu hruaitu cu na si kho ve.
- Si Bawi Mang Lian (CML Journal Vol. 2)
