Kawlram Ramkhel Party paoh nih “Federal ramkomh kan ser lai” ti hi an chim ciomi asi. NLD zong nih Federal ramkomh serding an ti. CNLD zong nih Federal ramkomh serding an chim ve. USDP zong nih an ti ve. An itinhmi ai khat dih. Amahbelte an zumhning le an kalpining ai dang hna.
Chin ram NLD hruaitu hna an biangaih tikah kan pi Daw Suu nih Federal akan pek lai tihi an chim pengmi asi . An zumhning hi fiang deuh in kan chim ahcun NLD kan ttaanhnak MLA/MP kan icuhnak cu; Federal akan pek lai tiah kan zumh caah asi ti khi asi. Hika zawn ah ruah awk ngai asi mi cu; Federal le Self-determination hi namchih le det in hal hna loin zawnruahnak in akan pek taktak ko lai maw tihi ruah aherhmi cu asi. Atu an zumhning bantukin thil hi kal khawh sehlaw zeitluk khin dik ava that hnga.
Kan miphun dihlak NLD ah kan um dih le kan ttanh dih zong ah apoinak pakhat hmanh a um hnga lo. CNF zong hriamtlaih aherh lai lo i, kan miphun party zong Federal kan hmuh tiang cu dirh aherh hnga lo. Cuve bantuk in tlangcung hriamtlai pawl zong hriamtlaih aherh hnga lo i, tlangcung miphun cio party zong Federal an hmuh tiang cu dirh rih loin NLD tu ah an ttang dih ko hnga.
CNF nih hriam an tlaihnak cu; kan miphun covo kha kan ka in kan hal tik hna paoh ah thong an kan thlak, meithal kuan hna an kan pek. Cucaah kan miphun covo hmuh tthannak ding ahcun kan ngeihchun mi Lam cu hriam itlaih lawng hi asi timi an zumh caah meithal an tlaihnak asi.
Tlangcungmi hriamtlai phu hna zong an covo an hmuhnak dingah hriamtlai lawng hi kan ngeihchun mi Lampi asi an ti caah hriam an tlaihnak khi asi. Afawinak in kan chim ahcun Kawl Miphun pawl nihhin zawnruahnak in kan covo an kan pe bal lailoh; kan doh hna lawngah akan pek lai tinak khi asi. Cucaah tlangcung hriamtlai phu le CNF an zumhning cu kan doh hna lawngah kan covo akan pek lai ti hi asi.
Tlangcungmi Party pawl nih an zumhning cu; Kawl pawl nihhin kan covo hi zawnruahnak in an kan pe bal lailo; Kan covo kan ngahnak ding ahcun Kawl pawl hi Ramkhel in kan det kan nam khawh ve hna ahau tihi an zumhning asi. Hihi CNLD zumhnak zong asi ve. Kawl pawl ramkhel ah va det le va namh khawhnak lampi cu mah le miphun cio ah Miphun Party atthawn ahcun kan det kan namh khawh hna lai.
Cu Lampi cun kan covo hi kan lak tthan khawh lai tinak khi asi, Mirang holh cun “politic bargaining” tuah in “king maker” sinak in kan covo valak khi asi. Cucaah CNLD le Tlangcung party pawl an zumhning hi Kawl pawl nih zawnruahnak in kan co vo akan pe lailo, kan det kan namh hna lawngah akan pek lai ti hi an zumhning asi,
Mi cheukhat ruahnak ah CNLD le Tlangcungmi zumhnak hi cu asi kho lailo, kanmah nakin atam deuhmi kawl pawl hi zeitindah kan det kan namh khawh hna lai tiah azumhmi an um. Mah bantuk ruahnak nihhin kan miphun thinlung kha azor ter ngai. Phan aum ngai mi cu, cubantuk ruahnak nihhin kan miphun thinlung azorter ahcun miphun dang bochanhnak lungput kan ngei lai i, cucu kan Miphun caah ttih anung bikmi cu asi.
“Kawl Miphun pawl hi kan det kan nam kho taktak hna lai maw” timi hi atutan ah langter ka duh. Thil afian deuhnak dingah U Nu chan Parliament Democracy lio sining kha tahchunhnak ah lak ttha ngai asi. Kawlram Independent lak hnu ah Party atthawng bikmi cu Phasah Phahlah party arak si. Phasah Phahlah party nihhin Tlangcungmi umnak tlangram le rili kam tiang khin teinak an rak hmuh tawn.
Curuang ah Tlangcungmi kha zeite ah arak kan rel loh. Kan Miphun nih aherh mi kan hal hna tikah an lung kan ton deuh hna paoh ah a fate an kan pek i, an lung kan ton hna lo poah ah kan bia ngaih cu chim loin akal hna an rak kan kal tak salam. Afawinak in chim ahcun hmunphiah rian le piatah rian hmanh kha an lung ton hna lo ahcun an rak kan pe duh lo.
Phasah palah hi ahnu ah an kuai. U Nu le Tha Khin Tin hi athiang phasah phalah an si. UBa Swe le Khaw Nyein hi afekmi phasah phahlah an si. Hi hna an kuai mi nihhin kan Chinram zongah fak ngaiin arak tlirh (impact) ve. Pu Za Hre Lian hruaimi party hi U Nu lei ah an ttang. Pu Ral Hmung le Pu That Hlaing hruaimi hi U Ba Swe leiah an ttang ve. Hi lio ahhin Pu Ro Thang cu Independent asi i, aho lei hmanh attang loh.
Pu Hau Cin Khup le Pu Thang Lian nih Pu Za Hre Lian an kaltak i Pu Ral Hmung te sinah an ifonh. Cutikah Pu Za Hre Lian te hi Cozah an ser kho ti lo. Khatlei phu zong nih Cozah an ser kho ve lo. Hilio caan te ahhin an phu hnih in Pu Ro Thang kha an herh tuk veve. Cu caah Pu Ro Thang kha Chin minister ttuan dingin an phu hnih in heh tiah an sawm. Cu lawng asi loh, Pu Ro Thang hi Central leiin U Nu siseh U Ba Swe siseh anmah lei ttangdingin he tiah an lem soi, Phaisa hna in an leem. Foreign Minister tiang ttuan dingin an lemsoi.
Hilio caan hi caan ttha hmangin Pu Ro Thang nih kan miphun caah aherh taktak phun (5) arak hal i, phun (4) hi U Nu nih arak cohlan piak. Hi phun (4) chung ahhin abiapi ngaimi pakhat cu Chin Miphun Ni an rak hrawh cang mi kha, kan nunter tthan hrimhrim lai tiah biakamnak he min arak thutter khawh hna. Avoikhat nak CND anun tthannak hi Pu Ro Thang an herhnak kha caanttha ah arak hman thiam caah asi.
Phasah phalah chan lio tuanbia zoh tikah an kuai hlan ah ‘landslide’ in teinak an rak hmuh lio ahcun; zeihmanh ah an rak kan rel loh. Piata rian hmanh hal kan iharh hna. Asinain an kuai tikah cun Independent in adirmi Pu Ro Thang hmanh kha biatak tein an rak herh i, sinak sangpi pekding le phaisa hna in an rak lem.
Khatlei in kan chim ahcun; Phasah phalah an kuai hlan ahcun Pu Ro thang cu mitsir hmanhin an rak zoh duh loh. An kuai hnu tu ahcun Pu Ro Thang cu ‘king maker’ bantuk ahung si. Abia arak nung. Ka chimh duhmi cu aluancia tuanbia zohtthan tikah Rawn Party an tthawn deuh paoh ah kan bia anung lo i, an der le an itthen tthek paoh ah kan bia anung ve tihi fiang tein kan hmuh khawh,
Miphun tlawm deuh nih kan bia anun khawhnak ding ahcun miphun tam deuh nih an kan herh khi abiapi tuk. An kan herh lawngah kan co vo kan lak khawh lai. 2008 phunghram kan zoh asi ahcun Cozah serkhawhnak caah aherhmi thazaang hi 333 asi. Hi chung ahhin Kawl pawl thazaang hi 291 asi i, Tlangcungmi kan thazaang hi 207 asi. Tlangcungmi nih kan tha zaang hi fonh kho dih usihlaw, zeitikhmanh ah NLD le Rawn Party pawl nihhin Cozah an ser kho lai lo. An duh zong duhlo zongah tlangcungmi kha akan herh cang tinak asi. An kan herh hnu ahcun “king maker’ kan si kho cang.
Kan bia anung cang lai. An tangah kan kun tawnmi kha kan tangah an rak kun ve cang lai. Kan bia anun hnu ahcun haltu sitiloin ‘bia chattu’ kan si ve cang lai. Cucaah NLD ah vote kan pekmi hna khi kan bia kan thih ter asi i, kanmah miphun party ah vote kan pekmi nihkhin kan bia kan nunter lai.
Kawl pawl nih Federal le Self-determination kan in pek hna lai an kan timi hi zumhding asi rih loh. Rinh tlak zong asi rih loh. Aruangcu an ka in an chimh mi le atak ah an kalpining ai dang tawn. General Aung San nih ramkomh serdingin arak kan sawm lio ahkhan, kum (10) kan umtti hnu ahcun, nan duh ahcun nan chuak tthan kho arak kan ti. Kawl fang khat Chin fangkhat arak kan ti rih.
Zalonnak kan hmuh i ramkomh kan sertti tikah Kawl ukmi phunghram ‘Unitary system’ in tlangcungmi an kan uk. Kawlram avoikhatnak phunghram attialtu hi U Chan Thun asi. Ziah Unitary System in phunghram na ttial tiah an hal tikah fiangput in achimhmi cu Gereral Aung San lam hmuhsaknak in ka ttialmi asi ati. Ka chim duhmi cu Kawl fangkhat Chin fangkhat nan duh ahcun ramkomh in nan chuak tthan kho arak kan timi mi pa nih khan Kawl uknak tangah arak kan chiah tthan.
Nai ah Daw Suu nih Federal kan pek hna lai tiah achim. Hihi upa tampi nih an zumh. Achimmi hi Kawl holh cun [Mu] lawng asi. ‘Mu timi cu ahrihram a um rihlo mi asi caah chikkhat atlu kho le ai rawk kho, Atlau kho asi. Cu caah zumhding asi rih lo. Kawlram politics adothlat mi cheukhat nih an timi cu; Federal kan pek hna lai atimi hi aralaimi thimnak lemsoinak caah asi kho. Cucaah zumhding asi rih lo an ti.
Kan Miphun tuanbia zoh tikah Kawl pawl nih “tinco tlukruan tein” timi bia he an rak kan lem caah an sinah kan rak ikomh. An sin kan ikomh hnuah anmah pennak tangah an kan chiah i, cawl kholo dingin phunghram in hau an kan kulh piak. Kawl Party an tthawn paoh ah kan thaw kan rak chuah kho bal lo. Tlangram le rili kam tiang teinak an hmuh paoh ah cawl kholoin hau an rak kan kulh piak.
Chimduhmi cu ‘landslide’ an tei paoh ah kan thaw kan rak chuah kho lo. Tlangcungmi kan thaw kan chuahkhawh lio caan cu Kawl party an kuai lio caan kha arak si. Fiang tein kan chimhkhawhmi cu NLD nih ‘landslide’ in atei ahcun kan thaw chuah khawh loin kan lam akan phihnak lehlam tu khi asi. Khat lein kan chim ahcun NLD caah zen le kuan kan rawn piak mi hna khi kan mah kahtthannak tu asi.
Ral ttha tein ka chimh ngam mi cu; kan Miphun Party hi kan tthawn ter asi ahcun Kawl pawl kha kan deet kan nam khawh hna lai i, cu Lampi cun kan covo hi kan lak tthan khawh hrimhrim lai. NLD tangah kan idor lawngah kan covo an kan pek lai tiah ruahnak angei mi hna khi Zen le kuan ttha tein rawn mi meithal aa ngeih ko nain Sahngar a ttihmi bantuk an si.
- Van Neih Thang
(Theihternak: Hi Capar hi Catialtu Pu Van Neih Thang nih Chin Miphung Lamthluan ah a ttial mi capar a si. CML Journal theihpinak in CBN nih kan thlah mi a si. CBN lungput a si lo_Editor)
