2020 Kawlram Thimnak Cuan Hna Usih

Tler Lung

Richard Zatu
2020 cu thimkum (election year) asi ṭhan cang. Kawlram democracy phungmen kan zulh hnu avui thumnak asi lai. 2010 le 2015 ah thimnak kan rak tuah khah. Kum 5 dannak thimnak tuah lengmang siseh tiah 2008 Phunghrampi nih ati. Thimnak cu November 8, 2020 (Zarhpini) ah tuah asi lai. Cucaah tutan Ṭhinṭhang September thla chuak hi thimnak um hlanah ahnu bik asi. Cuca ṭhiamṭhiam ah thimnak kong ṭial caan asi tiah ka ruah.

Tutan thimnak hi kan ruaknak leng in mi nih tel an duh. Theih an duh. An interest. Abikin Laimi nih theih an duhcem kan ti khawh. Aruang cu CNLD timi Chin party pathum fonh nih Thantlang ah thimhmun an icuh ning le NLD nih Hakha ah anmah chungah thimhmun (constituency) an icuh ning zoh achia. Tuandeuh ahcun CNLD cu party thar an si caah minung hmanh an nei lai maw kan rak ti. Atu cu an tor.

Atu cu party min in ai cuh kho lomi independent in ai cuh ding zong 17 an chuak. MP le MLA ai cuh ding nu zong an tam ngai. 18 an um. Chin State ah Hluttaw kuzale cuh ai timmi lawng hi 210 an um ti asi. Thimhmun pakhat ah ai cuh ding hna hi sahlawh rualchan lawngte hawikom lawngte hna an si le aho ṭanh ding hmanh theih asi loh anti. Tukum nih le minung zoh caan ah ruah asi ṭung.

Ram pumpi ah 2015 thimkum ahcun NLD le USDP lawng an izuam ti khawh asi. NLD nih ‘Thlen Acu Cang’ ‘Party in Zoh Uh’ ‘Nan Thinlung in Arami Mee’ te cu NLD pee uh tiah an au. Mizapi nih thlen cu duhtuk hna kaw an mee vialte NLD ah an buur. NLD duh ruang lawng siloin USDP an huat ruang zongah asi ve. Cutikah NLD nih atai biachiat. Taungpyo kanpyo (landslide) in atai. Pyidaungsu Hluttaw ah NLD nih ṭhutdan 390 ahmuh. USDP nih 41 lawng ahmuh.

2020 ahhin 2015 lioah aum rih lomi Kawl party an um. Chimphu deuh ah Thura Shwe Mann hruaimi UBP (Union Betterment Party) le U Ko Ko Gyi homi Pyithu Party le Dr Thet Thet Khaing hruaimi PPP (People’s Pioneer Party) an si. Hi hna hi an ṭhawng lai lo. UBP hi hmun 161 ah kan icuh lai anti nain tlawmte lawng an tai lai. UBP chungtel hi ralkap le USDP hlun an tam caah USDP ṭhutdan tlawmpal cu an beuh lai. Pyithu Party hi 8888 lio ai teltummi deuh an si i an cak lai lo. Myone 70 hrawngah an icuh lai. Ko Ko Gyi hi 2015 lioah NLD min in icuh aduh nain an rak sianh lo. PPP chungtel hi cathiam mirum deuh an si. NLD duh lo ruangah achuakmi an si. Hmun 100 hrawng ai cuh ding an si ve. Hi party pahnih nih NLD ṭhutdan tlawmpal veve an chuh lai.

NLD ṭhutdan tambik achut khotu ding cu tlangcung party an si. Tlangcung party zong Chin party bantukin an ifonh cio. Cuhlei ah NLD cungah an thin ahaang tuk. An mawh lo. USDP nih cozah an tlaih lioah NLD nih Pohma 261 remh kan duh anti. Asinain anmah NLD nih cozah an tlaih hnu ah remh an duh ṭhan lo. Apoi khunnak cu Pohma dang vialte remh aduh lomi ralkap nih Pohma 261 remh an duh lioah NLD tu nih an duh lo. Tlangcungmi nih NLD cu mihrokhrawl ah an chiah hna. Kawl cu Kawl an si ko. Tlangcungmi kanmah te uk cu an duh bak lo. Federal kan duh ko antimi hi kapahle asi. An duh taktak lo anti hna. Cucaah tlangcung ahcun NLD an ṭhawng ti lai lo. Tlangcung party an cak lai.

USDP hi ralkap bochan in khua an ruat. Hlanlio vunci pawl 14 an cuhter ṭhan hna. Pu Hung Ngai zong ai cuh ṭhan lai. Ralbawi hlun 88 an icuh lai tiah an party biachimnak nawl neimi Dr Nanda Hla Myint nih achim. 2015 lio bantukin ralbawi ai phuak i USDP party ticket in ai cuh ding bel an um lo anti. 2015 ah an sung dih le an rim rua. Sr Gen Min Aung Hlaing hi President ṭuan aduh ngai ti alang. Russia akal lio thawnglatu nih interview an tuahnak ah President ṭuan khawhnak qualification (azichin) ka tlinh dih tiah achim. August 14 le 15 ah party 34 bia aruah hna. Ramrian acawnpiak hna. Zeidah kan bomh hna lai ati hna. President thimnak ah kai tel ahcun vote (mee) ka pee te uh heiti phun ah ka ruah. USDP ṭhutdan atlawm lai caah ralkap le USDP lawng nih president an ka chuahter kho lai lo party dang zong komh an hau tiah MAH nih ruat selaw adawh.

NLD nih an party in ai cuh ṭhan ding athim lioah party adaw pengmi le hmuhtonnak anei cangmi kan thim hna tiah ASSK nih ati. Amah zong Kawhmu Myone in Pyithu Hluttaw ai cuh ṭhan lai. President U Win Myint zong Tamwe Myone in Pyithu Hluttaw ai cuh ṭhan lai. VP Henry Van Ṭhio zong Thantlang in Amyotha Hluttaw ai zuam ṭhan lai. Vuncichok (CM) pawl zong an icuh ṭhan cio lai. Mihlun chung in 80% (zakhat ah sawmriat) an icuh ṭhan lai ati. Atar tukmi le adam lomi lawng an itel ti lai lo ati. Hihi mi nih an soi ngai hna. 2015 thim lioah party zoh in mee an peek caah NLD Hluttaw kuzale ah santlai lo an tamtuk. 30% lawng laak ṭhan awk an tlak tiah anmah party Monywa Aung Shing nih ati. Achim duhnak cu zatceu (50%) hi ai tel lo ding an itel ṭhan tinak asi.

Asinain Kawl nih ASSK cu pumpak uar in an uar caah NLD cu aṭhawng bik ṭhiamṭhiam lai. 2015 lioah Pyithu Hluttaw le Amyotha Hluttaw pahnih fonh (Pyidaungsu Hluttaw) ah hmun 390 atai. Tutan cu 100 hrawng zor selaw 290 hrawng cu ahmuh ṭhan men lai. Party dang sawm loin President athim khawh ṭhiamṭhiam lai.

President hmuh awk ah mee 333 ahau timi hi atuak an thiam lo bia asi. Pahnih lawng ai zuam bantukin an tuak. Vice-President 3 an si lai caah mee hmunthum ah ai ṭhen lai. Cun Pyidaungsu Hluttaw ah ṭhutdan tling 664 in an tuak. Thimnak tuah khawh lonak hmun aum tawn Rakhine le Wa ah. Tukum zong tuah khawh lonak aum hrim lai tiah ruah asi. Cun President thim ni ahhin Hluttaw kuzale meeting akai kho lomi an um te lai. Asullam cu 664 an tling lai lo tinak asi. 650 hrawng meeting an kai telai. Cucu hmunthum ah ai ṭhen lai. Hmun hnih ṭhen hmanh ah 325 lawng asi.

Cucaah Pyine vuncichoh (Chief Minister = CM) zong NLD nih an thim te ko lai. Khati tuah an duh caah khan Section 261 remh an rak duh lomi kha asi. Kan remh ahcun Shan State ah NLD asilomi party CM an chuak lai ti an phang. 2015 lioah khan Shan Pyine Hluttaw ah USDP 33, SNLD 24, NLD 23, Ralkap 34 an rak si. NLD ader cem an rak si nain NLD pa Linn Htut kha CM an rak peek. Tukum cu an der tuk cang lai tiah ruah asinain Linn Htut nih tainak ahmuh ahcun amah ṭhiam CM hmuh ṭhan dawh asi. Kawl nih uk hna usih ti zong cu NLD nih an duh bak ko lai.

Rakhine Pyine zong ahhin anmah Rakhine party ANP an rak ṭhawng. 2015 ah khan ANP 22, NLD 9, USDP 3, Ralkap 12 arak sinain NLD upa Nyi Pu kha CM an rak peek. State vialte ah NLD chairman poh CM an rak peek hna, Chin State chim loin. Tukum zong Rakhine ahcun NLD cu an dertuk lai. Rakhine chaklei belte ahhin Union Election Commission (UEC) nih free and fair election kan tuah kho lai lo anti ahcun thimnak tuahlo afawi. An tuah khawh ahcun ANP nih atai ko lai. Hika Rakhine chaklei ah NLD kan icuh lai lo anti. Election tuah lo ding asi an hngalh caah asi kho men. Rakhine ram thlanglei ahhin NLD cu an cak pah ve. U Nyi Pu atlin ṭhan ahcun CM zong cu aṭuan ṭhan men lai.

Chin State ahhin CNLD le NLD hi ai khingkhang site dawh an si. Pu Ṭial Ling kha Pyine Hluttaw thimhmun No. 1 ah NLD Bahu nih cuhter an timh lioah khan Chin State CM caah an duh rua tiah kan rak ruah. Atu cu NLD in Paletwa ah ai cuh ding vunci Soe Htet hi atlin ahcun CM site dawh asi. Saduhthah ahcun kanmah Hakha Thantlang nih tutan cu CM hmu te hna selaw kan duh. Asinain hihi cu President nawl asi.

Section 261 an remh lo caah CNLD nih Pyine Hluttaw ah ṭhutdan tampi hmu hmanh hna selaw CM cu an si kho lai lo. Hluttaw speaker le vunci cu hmuh ve khawh asi hnga. Hiti vunci hmuh khawh asi ca ahhin kan Lai naingngainzi tama pawl hi Pyine Hluttaw rumro ah an icuh. Anmah pumpak bawi sinak usa an peek. Ram ca le miphun caah biachim le holhrel ve an duh ahcun Pyithu Hluttaw maw Amyotha Hluttaw ah maw icuh ding asi. Pyine vunci pawl hi Bahu bantukin alengmi lawngte pee hna selaw aṭha hnga. Vunci caah Hluttaw kuzale an duh theng hna asile pee ko hna selaw Hluttaw ṭhutdan Bahu bantukin kaltaak hna selaw aṭha hnga. Hihi cu aṭha hnga ti bia sawsawh asi.

Asi ah thimnak ah minung maw kan zoh lai party? Minung zoh ah aṭha. Minung zoh kum ah chia usih. Miding mifel, eihmuar le zihnawh aduh lomi mee pee uh. Ading lo (corrupt asi) ti theihmi cu mee peek bak lo ding. NLD Vice-chairman Dr Zaw Myint Maung nih, “Cozah aser kho lo ding me peek cu san atlai lo. Cozah ser kho ding mee pee uh. Party in zoh rih ko uh” ati. Khakha amah duhnak lawng asi. Hluttaw kuzale an si hnu cu an ikhat viar, zei party an si poh ah. Anmah NLD nih President caah nominate an tuahmi zong mee peek khawh ṭhiam asi. An duhmi poh vote khawh asi. Khakha cozah ser atimi cu asi. President thim kha. Pyidaungsu Hluttaw ah biachimnak le biahalnak nawl an nei cio ko lai. Kut thlirnak nawl an nei cio ko lai. Cucaah party in zoh hlah. Minung in zoh. 19/8/2020